Marek Romański, Znak zapytania (61. KPW)

Europa zostaje zastraszona przez tajemniczą organizację ,,Znak zapytania”. Jej członkowie znajdują się niemalże wszędzie i skutecznie terroryzują niewinnych obywateli. Każdy kto tylko wpadnie na niewielki ślad organizacji, zostaje szybko i skutecznie zlikwidowany. Gdy wreszcie pojawia się iskierka nadziei w postaci raportu przygotowanego przez agenta brytyjskiego wywiadu, to gaśnie ona równie szybko jak się zapaliła. Roger Crandall agent Th-113 zostaje zabity przez jednego z członków organizacji. Tajemnicza zbrodnia przeraża również agentów Intelligence Service. W morderstwo zostaje zamieszany również komisarz polskiej policji Adam Gorzycki. Czy niezwykle uzdolnionemu komisarzowi uda się złapać mordercę i zapobiec nikczemnym planom Znaku zapytania? Czy uda się odnaleźć ukryty przez Crandalla raport o organizacji terrorystycznej? Przez wydawcę ,,Znak zapytania” jest określany jako powieść kryminalna, ale baczniej przyglądając się fabule i porównując jej elementy ze schematem budowania kryminalnej fikcji, jestem skłonna zaliczyć ten utwór Marka Romańskiego do powieściopisarstwa sensacyjnego z elementami szpiegowskimi. Co prawda mamy w tej powieści do czynienia ze zbrodnią, a jedną z kluczowych postaci jest komisarz policji, ale bardzo niewiele miejsca jest poświęconego na rozwiązanie zagadkowego morderstwa. Niestety autor już na samym początku wyjaśnia motyw zabójstwa oraz sposób w jaki zostało ono dokonane. Próżno również szukać szczegółowych informacji dotyczących przebiegu śledztwa oraz policyjnych procedur stosowanych w tamtych czasach. Również obecność komisarza Gorzyckiego jest prawie niezauważalna, ponieważ ta postać nie wkracza do akcji po to, aby rozwikłać zagadkę zbrodni, lecz staje się niejako przedmiotem szpiegowskiej intrygi. W ten sposób potencjał powieści kryminalnej został nieco zmarnowany, a autor skupił się w głównej mierze na mechanizmie psychologicznego nacisku ze strony organizacji przestępczej znanej jako „Znak zapytania”. Nagromadzenie elementów sensacyjnych takich jak wymyślne sposoby działania członków organizacji, czy pościgi całkowicie zdominowały akcję utworu i sprawiły, że potencjał interesującego kryminału został zaprzepaszczony na korzyść powieści sensacyjnej. Nie mniej powieść Romańskiego czyta się z zainteresowaniem, ale czasami wydaje się, że sam autor zmieniał koncepcję jej pisania, jakby nie mógł się zdecydować jakie wątki poruszyć i rozwijać. Moim zdaniem za dużo miejsca zaczął poświęcać kochance Gorzyckiego, która zostaje zwerbowana przez „Znak zapytania”. Z interesującej postaci pokroju femme fatale, stała się ona typową romansową heroiną, która tylko czeka na wybawienie ze strony bohaterskiego i silnego mężczyzny. Niestety takie szablonowe ujęcie Iny Ordeyg nie przypadło mi do gustu, ponieważ ta postać była jedną z najciekawszych kreacji kobiecych, o jakich ostatnio czytałam. Sprowadzenie sprytnej łamaczki serc do roli marionetki w rękach członka organizacji niezbyt mi się spodobało, bo miałam nadzieję na inny rozwój tej postaci. Moim zdaniem zupełnie zbędnym był wątek majora Semkowskiego, któremu przecież udaje się wyrwać spod szponów przestępców chcących go zwerbować. Mimo mojego raczej krytycznego podejścia do tej powieści Marka Romańskiego, to muszę pisarza pochwalić za niezwykle udaną próbę ukazania postaci psychopaty, czyli Sylwestra Matuszki. Matuszka odczuwa, że czegoś mu w życiu brakuje, jest wyrzutkiem społecznym, ponieważ ludzie go nie rozumieją. Po głębszym poznaniu tej postaci dowiadujemy się, że jest on pozbawionym skrupułów człowiekiem, który czerpie przyjemność z zadawania bólu innym ludziom. Nie dziwi zatem fakt, że Matuszka szybko zostaje zwerbowany przez ,,Znak zapytania” i z radością wykonuje powierzone mu zadania. Podsumowując, powieść Marka Romańskiego ,,Znak zapytania” to dość zgrabnie napisana powieść sensacyjna z udanym wątkiem wszechmocnej organizacji, która dąży do zaburzenia pokoju na świecie. Co prawda część rozwiązań zaproponowanych przez autora niezbyt przypadła mi do gustu, a niektóre postacie są za bardzo schematyczne, to jednak nadal uważam, że książka jest warta przeczytania. Mimo wszystko Marek Romański jest jednym z najciekawiej piszących polskich autorów dawnej literatury kryminalnej i nie bez kozery jest nazywany jednym z Wielkiej Trójki polskich pisarzy kryminalnych tamtego okresu. Dlatego polecam tę i inne powieści tego autora zwłaszcza miłośnikom dawnego kryminału.

„Znak zapytania” to kolejny z tomów wydawanych przez Wydawnictwo CM w ramach serii: „Kryminały przedwojennej Warszawy”. Jest to też kolejny tom z serii, który wpadł mi w ręce i czwarty napisany przez Marka Romańskiego. Książka nie przypomina klasycznego kryminału, bardziej opowieść sensacyjną skupioną wokół kilkorga bohaterów. Podobnie jak „Szpieg z Falklandów” akcja powieści skupia się wokół ludzkich dramatów a bohaterowie uwikłani są w działalność organizacji szpiegowsko-terrorystycznej. Poznajemy w pełni życiorysy kilkorga bohaterów, których skutkiem było znalezienie się w sytuacji, z jakiej nie potrafili znaleźć wyjścia. Odstawiając na bok własne przekonania i ideały, stają się narzędziami w rękach tajemniczego Znaku zapytania. W powieści Marka Romańskiego kluczowym jest właśnie to uwikłanie się, skutek słabości i braku silnej woli, które z dobrym skutkiem wykorzystują osoby siedzące u sterów przestępczej organizacji działającej na potrzeby wywiadu rosyjskiego. Akcja książki osadzona jest w czasie dwudziestolecia międzywojennego, przeważnie w Warszawie, choć część wydarzeń przenosi czytelnika do Wiednia. O ile tło psychologiczne postaci i ich sytuacja życiowa zostały nakreślona skrupulatnie, o tyle o świecie w jakim rozgrywa się akcja powieści dowiadujemy się niewiele. Pomimo sporego zaangażowania politycznego Znaku zapytania, o polityce międzynarodowej i relacjach rosyjsko-polskich również nie dowiemy się zbyt wiele. Znajdziemy tu bohaterów pochodzących z wywiadu brytyjskiego, ale one również są zupełnie oderwane politycznie od realiów politycznych świata przedstawionego. Zabrakło tu również opisów miejsc i rzeczywistości otaczającej bohaterów, które pozwalałyby na umiejscowienie powieści w czasie, choć dla tych co mają sentyment do przedwojennej Warszawy z pewnością miłe będzie śledzenie bohaterów w ich wędrówkach przez ulice stolicy. Ciężko mówić o typowej kryminalnej intrydze w „Znaku zapytania”. Wprawdzie już na samym początku pojawia się zagadkowa śmierć, jednak książka nie skupia się wokół tego, by zidentyfikować jej sprawcę. Podobnie w przypadku szeregu innych zbrodni, jakie mają miejsce na kartach książki, prawie od początku wiemy, kto jest ich wykonawcą i praktycznie od samego początku znamy mocodawcę. Dlatego nie znajdziemy tu prowadzonego śledztwa i kolejno odkrywanych tropów, prowadzących do rozwiązania zagadki. I choć o samej Tajemnicy stojącej za Znakiem zapytania czytamy wiele, to dość szybko poznajemy jej kulisy. Jak zwykle powieść Marka Romańskiego czyta się nieźle. To połączenie przystępnego języka i akcji poprowadzonej w dobrym tempie. Niekiedy jednak natrafimy na literówki oraz niezbyt poprawnie odmieniane słowa. Część z tych błędów można zarzucić czasom w jakich książka powstała w latach trzydziestych dwudziestego wieku. Nie można jednak oprzeć się wrażeniu, że nieco zabrakło tu korekty językowej. I choć nie są to błędy rażące, to jednak czułemu oku nie umkną. „Znak zapytania” to przyjemna, niezobowiązująca lektura. To ten rodzaj kryminału, w którym obserwujemy jak daleko mogą posunąć się zwyczajni ludzie (z niewielkimi wyjątkami), gdy znajdzie się ktoś, kto potrafi wykorzystać ich słabości do własnych celów. To portret psychologiczny kilkorga osób poddanych wpływowi silnej ręki, która nie cofnie się przed niczym, byle tylko osiągnąć swoje zamierzenia. Nieco zabrakło mi w niej szerszego kontekstu, który lepiej tłumaczyć by mógł cele organizacji przestępczej mianującej siebie Znakiem zapytania. Dość niespodziewany i oderwany od reszty książki okazał się też sposób zwycięstwa nad przestępcami. Jednak pomimo tego lektura książki była przyjemna i każdemu kto lubi szpiegowsko-sensacyjne historie z dobrze zarysowanymi i scharakteryzowanymi postaciami powinien być zadowolony z lektury.